اشاره به
عموميت رسالت پيامبر اسلام (ص)
شبهه
تناقض بين دو آيه و پاسخ به آن
اشاره به
نكته مفرد آوردن (نور)
و جمع آوردن (ظلمات)
(لام)
در جمله:
(لتخرج الناس ...)
براى افاده غرض است نه عاقبت
بيان
اينكه وجود غرض و مصلحت در افعال خداوند براى رفع نياز يا استكمال نيست
جهان فرق
بين اغرض ما بندگان و اغراض خداى سبحان
معناى عزت
و عزيز و داراى عزت بودن خدا تعالى
وجه آوردن
هر دو صفت (عزيز)
و (حميد)
در دنباله آيه شريفه
وجه تقدم
صفت (عزيز)
بر (حميد)
در آيه شريفه
حميد و
عزيز بودن لازمه مالكيت مطلقه خداوند است
وجود دو
راه پيشا روى انسان: استحباب (انتخاب) دنيا بر آخرت يا استحباب آخرت
بر دنيا
معناى
اينكه كافران راه خدا را كج مى خواهند (و يبغونها عوجا)
توضيحى در
مورد ارسال رسل به لسان قوم خود (ما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه)
هدايت و
ضلالت مربوط به پيامبران نبوده بلكه مشيت خداوند است
داستان
رسالت موسى (ع) روشنترين مصداق عزت الهى در ميان انبياء
مراد از
(ايام الله
) در جمله
(و ذكرهم به ايام الله)
بحث
روایتی (روايتى
در بيان مراد از ايام الله)
سوره ابراهيم
آيات 6 تا 18
نقل و
برسى اقوال مفسرين درباره جمله (و
اذ تاذن)
معناى اين
كلام موسى (ع) كه فرمود: اگر سما و تمامى اهل زمين كافر شويد خدا غنى و
حميد است
حكايت
تكذيب انبياء توسط اقوام پيشين
ممكن هم
است جمله (لا يعلمهم الا الله
) را اعتراضيه گرفت، هر چند كه
آنچه ما گفتيم با سياق كلام مناسب تراست
اقوال
مفسرين در معناى آيه (الم
يأتكم نبؤ الذين ...)
اقوال
گوناگون مفسرين در معناى آيه (فردوا
ايديهم فى افواههم )
معناى
(فطر)
و (فاطر)
و اثبات توحيد ربوبى خداوند در اين آيه
توضيح
برهانى كه توحيد الوهيت و ربوبيت خدا را اثبات مى كند
توضيح
برهانى كه از جمله: (يدعوكم
ليغفرلكم ...) براى اثبات نبوت
عامه استفاده مى شود
معناى
(من) در جمله:
(ليغفر لكم من ذنوبكم) و وجوهى كه درباره آن گفته
شده است
گفتار
زمخشرى درباره تبعيض در جمله (من
ذنوبكم )
توضيحى
درباره معجزه در بيان جمله: (فأتوا
بسلطان مبين )
پاسخ
انبياء به ايراد كفار
معناى
جمله: (و ما لنا ان لا نتوكل
على الله ... و على الله فليتوكل المتوكلون
) در گفتگوى انبياء (ع) با مكذبان
توضيح
معناى (عود)
در تهديد كفاره خطاب به پيامبران (ع) و مؤمنان:
(او لتعودن
فى ملتنا)
پاسخ
خداوند در مقابل تهديد كافران مكذب: (لنهلكن
الظالمين و لنسكننكم الارض...)
بحث
روایتی (روايتى
درباره شكر نعمت و چند روايت ديگر درذيل آيات گذشته)
رواياتى
درباره معناى (صديد)
سوره ابراهيم آيات 19 تا 34
اشاره به
معناى (حق) و بيان اينكه مراد از حق
بودند خلقت آسمانها و زمين هدفدار بودن عالم هستى است
بيان
جمله: (ان يشأ يدهبكم و يأت بخلق
جديد) و پاسخ به يك سؤال در اين
مورد
معناى
جمله: (و برزوا الله جميعا)
بيان بگو
مگوى كفار در روز قيامت
سخن شيطان
با پيروان خود در قيامت
معناى
اينكه در قيامت شيطان به اتباع خود مى گويد:
(خدا به شما وعده حق داد و من به شما وعده دادم ولى وفا نكردم
)
بيان
اينكه شيطان بر مردم سلطه اى ندارد و فقط دعوت به گناه مى كند
رد كلام
فخر رازى در خصوص استثناء در آيه شريفه
بيزارى
جستن شيطان و هر متبوع ديگرى از پيروان خود، در روز قيامت
انسان
مختار است و خود مسؤول نيك و بد اعمال خويش است
وجوهى كه
در مورد تركيب و معناى آيه: (الم
تر كيف ضرب الله مثلا كلمة طيبة ...) گفته
شده است
موارد
اختلاف مفسرين در بيان معنى و مفاد مفردات آيه فوق الذكر
بيان مراد
از (كلمه طيبه) اى كه به شجره طيبه تشبيه شده
است
مقصود از
كلمه خبيثه كه به شجره خبيثه تشبيح شده شرك به خدا است
آغاز و
ادامه هدايت مؤمنين از ناحيه خداوند است (يثبت الله الذين آمنوا بالقول
الثابت)
چند معناى
ديگر كه براى آيه: (يثبت الله
الذين آمنوا...) ذكر كرده اند
حكايت حال
سردمداران و بزرگان ضلالت و ظلم كه كفران نعمت كرده مردم خود را
هلاكت كشاندند
انگيزه
اصلى مشركين در شرك ورزيدن به عمد و اختيار
وجه جمع
بين دو آيه اى كه يكى وجود دوستى در قيامت اثبات و ديگرى نفى مى كند
استدلال
بر اختصاص ربوبيت براى خدا به اختصاص تدبير عام موجودات به او
معناى
(سخر لكم الفلك) و
(سخر لكم الانهار)
معناى سؤال و توضيح مراد از جمله:
(اتيكم من كل ما سالتموه: خداوند از تمام آنچه از
او خواستيد به شما داد)
توضيحى
درباره اينكه نعمت هاى الهى قابل شمارش نيست (و ان تعدوا نعمة الله
لا تحصوها)
روايتى
درباره مراد از كلمه طيبه و كلمه خبيثه در آيه(مثل
كلمة طيبة كشجرة طيبة ...)
نقل ورد
سخن (آلوسى) كه در روايتى بنابر آن مراد
از شجره خبيثه بنى اميه اند مناقشه كرده
چند روايت
در مورد سؤال قبر و تطبيق آيه: (
يثبت الله الذين آمنوا...) بر
آن
چند روايت
در تطبيق آيه: ( الذين بدلوا
نعمة الله كفرا...) بر بنى اميه
و بنىمغيره
روايتى در
اين باره كه اظهار عجز از شكر نعمتهاى الهى شكر است
سوره ابراهيم آيات 35 تا 41
انعام به
فرزندان ابراهيم (ع)، نمونه اى ديگر از انعام هاى خداى عزيز و حميد
استظهار
اينكه ابراهيم (ع) دو بار از خداوند براى
(مكه) امنيت طلبيده
است
امنيتى كه
ابراهيم (ع) براى مكه خواست امنيت تشريعى بوده است
درخواست
ابراهيم (ع) از خدا كه او و فرزندانش را از بت پرستى دور بدارد
مقصود از
(بنى) كه ابراهيم (ع) براى خود و
آنان دورى از پرستش بتها را درخواست نمود
مراد از
تبعيت در جمله: (فمن تبعنى
فانه منى) پيروى هم در اعتقاد
و هم در عمل است
ابراهيم
(ع) پيروى و تبعيت را ملاك انتساب افراد به خود دانست
بى پايگى
اشكالاتى كه درباره دعاى ابراهيم (ع) مطرح شده
ضعف
پاسخهاى داده شده به اشكال فوق
اشكال
ديگرى بر كلام ابراهيم و بيان ضعف پاسخهاى داده شده به آن
دعاى
ابراهيم (ع) بعد از بناى كعبه و ساخته و آباد شدن مكه بوده است
نكته
شايان توجه در دعاهاى ابراهيم (ع)
دلالت آيه
بر اينكه (آزد)
پدر ابراهيم نبوده است
بحث
روایتی (روايتى
در ذيل آياتى كه دعاى ابراهيم (ع) را حكايت مى كنند)
سوره ابراهيم آيات 42 تا 52
پاسخ به
يك توهم: خداوند از ستمكاران غافل نيست!
عذاب
استيصال شامل مؤمنين نمى شود
با عذاب
انقراض شرك ريشه كن مى شود
معناى
اينكه مكر ظالمان نزد خدا است هر چند مكرشان از جا كننده كوهها باشد
گفتارى در
معناى انتقام خدا و انگيزه و غايت آن (ان الله عزيز ذو انتقام)
انتقام
فردى و انتقام اجتماعى
بيان
بطلان يك اشكال در ارتباط با انتقام گرفتن خداوند
اقوال
گوناگون مفسرين در معناى مبدل شدن زمين و آسمانه
معناى
بروز و ظهور خلق براى خداوند در روز قيامت (و برزو الله الواحد القهار)
پاداش و
كيفر هر نفسى همان كرده هاى نيك و بد خود او است
بحث
روایتی (روايتى
درباره تبديل زمين در قيامت در ذيل آيه: (يوم تبدل
الارض غير الارض ...)
رواياتى
كه مى گويد زمين در قيامت مبدل به نان مى شود
روايتى از
امام باقر(ع) در ترتيت خلقت آسمانها و زمين
سوره حجر، آيات 1 تا 9
مفاد كلى
سوره مباركه حجر
پشيمانى
كافران: اى كاش مسلمان شده بوديم!
درخواست
مشركان از پيامبر (ص) كه بر ايشان ملائكه بياورد!
جواب
خداوند در مقابل اين درخواست باطل
حق مطلب
در معناى: (ما ننزل الملائكة
الا بالحق ...)
قرآن از
هر گونه تحريف و تصرفى مصون است
روايتى
در مورد خروج موحدان عاصى از جهنم و بقاء كافران در آن درذيل آيه:
(ربما يود...)
گفتارى در چند فصل در مصونيت قرآن از تحريف
فصل اول:
در بيان اينكه قرآن عصر حاضر همان قرآن نازل بر پيامبر اسلام (ص) است
فصل دوم: رواياتى
كه بر عدم وقوع تحريف و تصرف در قرآن دلالت دارند
فصل سوم:
استدلالاتى بر عدم وقوع زياده و نقص و تغيير در قرآن
دليل
چهارم قائلين به تحريف: تكرار حوادث مربوط به بنى اسرائيل در امت اسلام
بيان ضعف
استدلال به اجماع براى اثبات عدم وقوع تحريف قرآن و زياد شدن در آن
ضعف و
قصور روايات دال بر وقوع تحريف در قرآن از نظر سند و دلالت
دسيسه و
جعل روايت دشمنان قرآن مخفى نماند
برسى
نمونه هايى از آيات جعلى و ساختگى!
مجموع
قرآن دلالت قطعى دارد بر اينكه در قرآن تحريفى رخ نداده است
پاسخ به
دو دليل ديگر قائلين به تحريف: استبعاد عقلى عدم تحريف و روايتى درباره
مصحف على عليه السلام
خطاب به
قائلين به تحريف: مقصود شما از نسخ تلاوت چيست؟
پاسخ به
دليل ديگر قائلين به تحريف: تكرار حوادث مربوط به بنى اسرائيل در امت اسلام
فصل
چهارم: درباره
جمع و تأليف قرآن و جمع بين رواياتى كه برخى بر جمع قرآن در زمان
پيامبر (ص) و برخى بعد از آن حضرت دلالت دارند
فصل پنجم: جمع و
تدوين قرآن بر اساس يك قرائت در زمان عثمان
فصل ششم: آنچه از
روايات مربوط به جمع و تأليف قرآن استفاده مى شود
دلالت
روايات مربوط به جمع قرآن بر عدم تحريف
قرآن خود
عمده ترين دليل بر عدم وقوع تحريف است
ترتيب سور
قرآن در جمع اول و دوم كار صحابه بوده است
ترتيب
آيات قرآن نيز توفيقى نبوده و بدون دخالت صحابه انجام نشده است
آيا ترتيب
آيات قرآنى توفيقى است؟
نقل كلام
مازرى درباره دلالت روايت انس بر جمع قرآن بعد از پيامبر (ص) و رد آن
ايراداتى
چند به قائلين به توفيقى بودن ترتيب آيات قرآنى
فصل هفتم: رد روايات
انساء كه از طرق عامه وارد شده و بر منسوخ التلاوه شدن پاره اى از آيات وحى
دلات مى كنند
سوره حجر آيات 10 تا 15
دلگرمى
دادن به پيامبر (ص) تا از انكار و استهزاء كفار دلتنگ و ناراحت نشود
معناى
جمله: (كذلك نسلكه فى قلوب
المجرمين)
تمسك به
عجب آورترين معجزات در نظر كافران براى بيانحال درونى آنان
سوره حجر آيات 16 تا 25
عنايت به
ياد آوردن زيبايى و زينت آسمان به نجوم و كواكب، در موارد مختلف قرآن
معناى
(موزون) و مراد از جمله:
(انبتنا فيها من كل شىء موزون)
مقصود از:
(من لستم له برازقين
) در آيه
(و جعلنا لكم فيها معايش و من
لستم له برازقين )
معناى
(شىء)،
(خزائن) و
(قدر معلوم) و مراد آيه شريفه
(و ان من شى الا عندنا خزائنه و
ما ننزله الا بقدر معلوم )
وجوه و
اقوال مختلف مفسرين در معنا و مراد از آيه شريفه
(و ان من شى ء الا عندنا...)
سخن يكى
از مفسرين معاصر در معناى آيه و نقد آن
بيان
حقيقتى بسيار دقيق و معنائى ژرف در اين آيه شريفه
سه حقيقت
علمى از جهان هستى كه چهارده قرنقبل قرآن افاده نموده است
نظام خلقت
بدون (موت و حيات
) نظامى تام و حكيمانه نمى بود
بحث
روایتی (رواياتى
درباره استراق سمع شياطين و رجم آنها با نجوم و در ذيل آيه:
(ان من شىء الا عندنا خزائنه
) و...)
رواياتى
در ذيل آيه (و لقد علمنا
المستقدمين منكم ...)
سوره حجر، آيات 26 تا 48
معناى
خلقت انسان از (صلصال من حماء
مسنون)
توضيحاتى
درباره معناى لغوى (جن)
آيا
(جان
) همان جن است؟
بحث در
مبداء خلقت جن و تناسل و ذيريه داشتن او
معناى
كلمه (بشر)
و نكته اى كه در التفات از تكلم به غيب در آيه:
(و اذاقال ربك) هست
معناى
(سويته) و
(نفخت فيه من روحى) و توضيحى در رابطه بين روح و
بدن
اشاره به
وجه استثناء ابليس از ملائكه با اينكه او از جن است و نه از ملائكه
وجه تقييد
و تحديد لعنت بر شيطان تا روز جزا در: (ان
عليك اللعنة الى يوم الدين)
وجه اينكه
خداوند لعنت خود را به ابليس اختصاص داد (عليك
لعنتى)
وجه تقيد
و تحديد لعنت بر شيطان تا روز جزا در: (ان
عليك اللعنة الى يو الدين)
ابليس
مأمور به سجده بر نوع بشر بودند نه تنها آدم
روزى كه
تا آن به شيطان مهلت داده شده روز قيامت نيست!
(وقت معلوم)
به چه معناست و براى چه كسى معلوم است؟
توضيح در
مورد نسبت اغواء به خدا در (رب
بما اعوتينى ...)
وجوهى كه
مفسران براى توجيه حمل جمله: (بما
اغويتنى ) بر اضلال ابتدائى خدا
ذكر كرده اند
جواب كلى
به مفسران مزبور
معناى
جمله: (لا زينن لهم فى الارض) و دلالت آن بر اينكه زمين ظرف
اغواى شيطان است
مراد از
(عبادت مخلصين
) كه از اغواى شيطان مصون هستند
معناى بر
خدا بودن راه شيطان (هذا صراط
على مستقيم)
آيه:
(ان عبادى ليس لك عليهم سلطان
...) متضمن سه جواب به ابليس
است
رواياتى
چند درباره نفخ روح در كالبد آدم عليه السلام
مقصود از
(عبادى) و استثناء در آيه شريفه و نقد
نظر مفسران در اين خصوص
اثبات
سلطنت و ولايت براى ابليس، با سلطنت مطلقه خدا منافات ندارد
معناى
اينكه جهنم هفت در دارد: (لها
سبعة ابواب ...)
(متقين) در آيه:
(ان متقين فى جنات ...)
اعم از (مخلصين) در آيه:
(الا عبادك منهم المخلصين) است
نقد و
ابطال سخن (فخر رازى) كه گفته است مراد از
(متقين) كسانى است كه از شرك بپرهيزند
بيان حال
متقين در ورودشان به بهشت
قضاهاى
رانده شده اى كه در قرآن حكايت شده است
رواياتى
درباره نفخ روح در كالبد آدم عليه السلام
چند روايت
درباره وقت يوم معلوم در آيه (فانك
من المنظرين الى يوم الوقت المعلوم)
روايتى در
بيان مراد از درهاى جهنم در ذيل جمله: (لها
سبعة ابواب ...)
چند روايت
در تفسير و بيان مراد جمله: (اخوانا
على سرر متقابلين)
سوره حجر، آيات 49 تا 84
بشارت و
انذار در يك داستان و ارتباط آن با داستانهاى قبل
از مغفرت
خدا مأيوس و از رحمت او نااميد نباشيد
بيان آيات
مربوط به ورود مهمانان ابراهيم (ع)
تعجب
ابراهيم از بشارت داده شدن به فرزند، بر اساس استبعاد عادى بوده است
معناى
(غابر)
و مراد از اينكه همسر لوط از (غابرين
) بوده است
وارد شدن
ملائكه بر (لوط)
عليه السلام و گفتگوى بين ايشان و آن حضرت
قضاى الهى
به قطع انسان و انقراض قوم لوط
معناى آيه
(لعمرك انهم لفى سكرتهم يعمهون
...)
توضيحى در
مورد (اصحاب ايكه
) و
(اصحاب حجر)
بحث
روایتی (چند
روايت در ذيل برخى از آيات گذشته)
سوره حجر، آيات 85 تا 99
معناى آيه
شريفه (و ما خلقنا...)
بيان وهن
استدلال هر يك از قائلين به جبر و تفويض به اين آيه شرفه براى اثبات مرام
خود
معناى
(صفح) و فرق آن با
(عفو)
و مفاد جمله: (فاصح
الصفح الجميل ...)
بيان
اينكه مراد از (سبعا من المثانى) سوره حمد است و اشاره به
وجوهى كه درباره اين تعبيرگفته است
معناى
(مثانى) و اشاره به معناهائى كه
ديگران براى آن گفته اند
بيان چهار
دستور به رسول الله (ص) در آيه شريفه
مقصود از
(مقتسمين) و وجه تسميه آنان به اين نام
دستور
علنى كردن دعوت به پيامبر(ص): (فاصدع
بما تؤمر)
توضيح
اينكه مراد از (يقين
) در آيه:
(و اعبد ربك حتى يأتيك اليقين
) مرگ است
روايتى در
توضيح معناى (فاصفح الصفح الجميل) و
(سبع مثانى) و مراد از
(مقتسمين)
چند روايت
درباره علنى شدن دعوت پيامبر (ص) و نيز درباره پنج تن مستهزئين آنحضرت
رواياتى
در ذيل آيه (واعبد ربك حتى
ياتيك اليقين )
بحثى
فلسفى در چگونگى تكليف و دوام آن
تكاليف
الهى همواره ملازم آدمى بوده و بشر در همه احوال محتاج دين است
سوره نحل، آيات 1 تا 21
بيان مفاد
كلى سوره نحل و مكى و مدنى بودن آيات آن
مراد از
امر خدا و معناى (اتى امر الله
فلا تستعجلوه) و وجوهى كه در
اين باره گفته شده است
رد نظريه
ديگر مفسرين درباره مفاد آيه شريفه
اشاره به
آنچه كه از اين آيات قرآنى درباره حقيقت روح استفاده مى شود
بيان
معناى آيه: (ينزل الملائكة
بالروح من امره ...)
وجوه
مختلفى كه مفسران در پيرامون معناى آيه فوق ذكر كرده اند
بعثت
پيامبران و انزال ملائكه منوط به مشيت خداوند است
رد سخن
بعضى مفسرين در استدلال به آيه بر عدم شرط استعداد و و قابليت در امررسالت
اشاره به
دو مرحله داشتن انذار پيامبران هم در عقيده و هم درعمل
احتجاج بر
وحدانيت خدا از دو جهت: از راه خلق كردن و از راه تدبير
غرض از
ذكر اينكه خلقت انسان از نطفه اى ناچيز است بيان بى شرمى و وقاحت بشراست
اشاره به
فوائد انعام (شتر، گاو، گوسفند) و هدف از خلقت آنها
بر خدا
است كه قصد سبيل (راه هدايت) را معين و روشن كند (و على الله قصد السبيل
...)
اختلاف دو
فرقه اشاعره و معتزله در دلالت آيه
سه قسم
احتجاج براى سه گروه مختلف از انسانها بر وحدانيت خدا در ربوبيت
معناى
(وترى الفلك مواخر فيه)
اركان سه
گانه الوهيت و ربوبيت: خالق بودن، منعم بودن و عالم بودن به درون وبرون
انسان
بحث
روایتی
رواياتى
در ذيل آيه (اتى امر الله فلا
تستعجلوه)
نقد
استدلال برخى از علماء به روايات فوق الذكر
روايتى كه
در آن (اتى امر الله) به ظهور مهدى عليه السلام
تطبيق شده است
رواياتى
درباره حكم شرعى بول و گوشت چهارپايان
دو روايت
در تطبيق جمله: (و بالنجم هم
يهتدون) بر ائمه اهل بيت عليهم
السلام
سوره نحل، آيات 21 تا 40
اعتقاد به
معاد لازمه توحيد كامل است
بيان
اينكه گمراه كنندگان همانند بار گناهان ناشى از اضلالشان را بر دوش مىكشند
چگونگى
تعدد وزر و عذاب در ازاء عمل واحد
اشاره به
استفاده هاى نادرستى كه از آيه (ليحملوا
اوزارهم كاملة يوم القيمة )
مقصود از
كسانى كه علم داده شده اند در آيه:(قال
الذين اوتوا العلم ...) معصومين
عليهم السلام هستند
معناى
آيه: (قيل للذين اتقوا ماذا انزل
اليكم قالوا خيرا) و مراد از
(الذين اتقوا)
معناى
(طيب
) و
(طاهر)
و مقصود از طيب بودن متقين درحال توفى و مرگ
تعلق مشيت
خداوند (لوشاء الله) به امر عدمى (ما عبدنا) در آيه و توجيه آن
تقرير و
تبيين استدلال مشركين براى بت پرستى خود
پاسخ به
دليل مشركين: تنها وظيفه پيامبران (بلاغ
مبين) است
تقسيم امت
ها به دو طائفه هدايت يافته و گمراه
وجه اينكه
گمراهى - به خلاف هدايت - به خود گمراهان نسبت داده شده است
توضيح
اينكه (ضلالت) امر عدمى است و نمى توان گفت
خدا آن را ايجاد كرده است
تسليت و
دلدارى رسول خدا (ص): نسبت به هدايت مشركين حريص مباش
تفسير آيه
توسط جبريون و مفوضه در جهت اثبات مذهب خود
در قيامت
ياورانى هستند كه مشركين از يارى آنها بهره مند نمى شوند
مسئله رفع
اختلاف و تبيّن آن يكى از معرفات روز قيامت است
اشاره به
تعابير مختلف از ايجاد خداى تعالى به:قول، كلمه، امر، اراده و قضاى خدا
در ذيل (ان نقول له كن فيكون)
بحث
روايتى (رواياتى در ذيل: (الذين
اتوا العلم)،
(... قالوا خيرا)،
(قالوا اساطير الاولين) و...)
نقشه قريش
در برابر جذابيت دعوت پيامبر اكرم (ص) درذيل آيه
(و اذا قيل لهم ماذا...)
روايتى
درباره سلطنت و قدرت نامحدود خدا
سوره نحل، آيات 41 تا 64
مقصود از
حسنه در دنيا كه خداوند به مهاجرين وعده داده مجتمع صالح اسلامى است
علت توصيف
مهاجرين به دو صفت صبر و توكل
مفاد آيه: (و ما ارسلنا من قبلك الا
رجالا...) حصر رسالت در بشر
عادى است
معنا و
موارد استعمال كلمه: (ذكر)
مراد از
اهل ذكر در (فاسئلوا اهل الذكر)
و اينكه مخاطبين اين خطاب كيانند
معنا و
مفاد آيه: (و انزل اليك الذكر
لتبين للناس ما نزل اليهم ...)
وجوهى كه
مفسرين در تفسير آيه گفته اند
حجت بودن
بيانات رسول الله و عترت او (ائمه ) عليهم الصلاة و السلام
انذار و
تهديد مشركين كه از در مكه به خدا و پيامبرانش گناه میكردند (مكروا السيئات)
مراد از
(اخذ در تقلب) و
(اخذ بر تخوف) كه مشركين بدان تهديد شده اند
گردش سايه
اشياء نشانه خضوع و سجود موجودات در برابر خداست
سجده
جنبندگان آسمانها و زمين براى خدا به معناى خضوع وتذلل آنان در برابر خدا
است
توضيحى
درباره استكبار در مقابل مخلوق و درمقابل خالق
توضيحى
درباره در مقابل مخلوق و در مقابل خالق
وجه عدم
استكبار عملى ملائكه در برابر خداى سبحان
رد
استدلال برخى به آيه: (يخافون
ربهم ...) براى قول به اينكه
ملائكه مكلف بوده خوف و رجا دارند و افضل از بشر هستند
مقصود از
جمله: (لا تتخدوا الهين اثنين) و معنايى كه از نهى از دو خدا
گرفتن استفاده مى شود
لازمه
مالكيت مطلقه خدا اين است كه فقط او معبود و دين دائما از او باشد (له
الدين واصبا)
در
تنگناها و شدائد، اميد بستن به مسبب الاسباب و دست به دامان او شدن فطرى
انسان است
توضيح
اينكه كفران نعمت غات و غرض شرك ورزيدن مشركين است
مقصود از
اينكه مشركين بخشى از روزى خود را نصيب (ما
لا يعملون) قرار مى دهند
منشاء و
سبب اينكه مشركين ملائكه را مؤ نث و دختران خدا مى دانستند
معناى
جمله: (و لهم ما يشتهون) و گفتگوئى كه در مورد شده است
حكايت
دختر كشى مشركين و نكوهش آن
ايمان به
آخرت منبع همه خيرات و بركات و ايمان نداشتن به آخرت ريشه همه گناهان است
منزه بودن
خداى تعالى از هر قبيح عقلى و طبعى و از اتصاف به صفات ممكنات
معناى
جمله (و لله المثل الاعلى)
اگر خدا
مردم را به ظلمشان اخذ كند دابه اى روى زمين نخواهد ماند
بيان ضعف
استدلال به اين آيه براى قول به معصوم نبودن انبياء
مراد از
(امم) و
(اليوم) در آيه:
(تالله لقد ارسلنا الى امم من
قبلك ...)
رواياتى
كه در آنها اهل ذكر در جمله: (فاسئلوا اهل
الذكر) به اهل بيت عليهم السلام
تفسير شده است
بيان
اينكه با توجه به سياق آيات مراد ازاهل ذكر اهل كتاب است و با قطع نظر از
خصوص آيه مراد اهل بيت عليهم السلام مى باشد
چند روايت
در معناى: (فاسئلوا اهل الذكر)،
(افامن الذين مكروا)،
(له الدين واصبا) و
(لله المثل الاعلى)
سوره نحل آيات 65 تا 75
مفاد آيه
(ان فى ذلك لاية لقوم يسمعون )
معناى
اينكه فرمود: شير خالص را از ميان فضولات شكم و خون به شما نوشانيديم
معناى
كلمه (سكر)
و بيان مفاد آيه (تتخذون منه
سكرا و رزقا حسنا...)
عدم دلالت
جمله: (تتخذون منه سكرا و رزقا
حسنا) بر مباح بودن مسكرات
رد مطالبى
كه صاحب (روح المعانى) در ارتباط با آيه مورد بحث
بيان كرده است
معنا و
موارد استعمال كلمه (وحى)
ايحائات و
الهامات خداى سبحان به زنبور عسل
وجه اينكه
آيه زنبور عسل به (لقوم يسمعون
)
معناى
جمله (فما الذين فضلوا برادى
رزقهم على ما ملكت ايمانهم ...)
وجوه
ديگرى كه در معناى آيه فوق گفته شده است
ذكر نعمت
داشتن فرزندان و نوادگان
وجوهى كه
در معناى آيه: (ما لا يملك لهم
رزقا فى السموات و الارض شيئا)
گفته شده است
مراد از
مثل زدن براى خدا كه از آن نهى فرموده است (فلا تضربوا لله الامثال)
مثلى براى
اثبات توحيد ربوبى با استناد به وحدت منعم
اقامه حجت
بر توحيد و اشاره به مساءله نبوت با ذكر يك مثل
چند وجه
ديگر در تفسير آيه: (و ضرب
الله مثلا رجلين ...) گفته شده
است
معناى
(غيبت) و
(شهادت) و مراد از غيبت آسمانها و
زمين در (و لله غيب
السموات و الارض)
بيان
اينكه قيامت از غيب هاى سماوات و ارض است
مفاد
اينكه فرمود: امر ساعت (قيامت) مانند چشم بر هم زدن يا نزديك تر از آن است
عموميت
قدرت خدا و نحوه تعلق آن به مخلوقات
نكاتى كه
از آيه: (ولله غيب السموات و
الارض ...) استفاده مى شود
بيان ضعف
قول مفسرين به اينكه مراد علم به غيب آسمانها و زمين است
بحث
روایتی
چند روايت
در تطبيق آيه (و اوصى ربك
الىالنحل ...) بر پيامبر و اهل
بيت او عليهم السلام
روايتى در
معناى (حفده) و در تطبيق جمله:
(من يأمر بالعدل) بر اميرالمؤمنين و ائمه
عليهم السلام
سوره نحل، آيات 78 تا 89
در آيه:
(والله اخرجكم من بطون امهاتكم
لا تعلمون شيئا) علم حصولى
انسان در بدو تولد نفى شده است
سبب حقيقى
پرواز مرغان در هوا خداى تعالى است
پرواز
مرغان در آسمان يكى از آيات الهى است
ذكر نعمت
خانه، پوست و پشم و كرك و موى حيوان و...
وجه اينكه
درباره سرابيل فرمود: (شما را
از گرما نگه مى دارد) و حفظ از
سرما راذكر نكرد
معناى
آيه: (يعرفون نعمة الله ثم
ينكرونها و اكثر هم الكافرون)
وجوهى كه
درباره آيه (و اكثرهم الكافرون) مفسرين گفته اند
استدلال
بعضى به آيه بر بطلان عقيده جبريها و نقد آن
مراد از
اينكه در قيامت از هر امتى شهيدى مبعوث مى گردد
قيامت روز
پاداش و كيفر است نه روز عمل و راهى به بازگشت از آن به حيات دنيوى نيست
در عذاب
ظالمان در آخرت تخفيف و تاءخيرى نيست
مشركين در
روز قيامت تسليم خدا مى شوند
تسليم
اضطرارى مشركين در قيامت در برابر خدا سودى به حالشان ندارد
كافران
مفسد عذابى بيش از ديگر كفار خواهند داشت
تفصيلى در
مورد شهادت (گواهى دادن )، شهيد و شهداء
برسى و
بيان وجه جمع بين مفاد آيات مختلف در مورد شهادت
معناى
اينكه قرآن بيان كننده هر چيزى است (تبيانالكل شى ء)
روايتى در
ذيل آيه: (يعرفون نعمة الله ثم
ينكرونها...) و جئنابك شهيدا
على هؤلاء)
چند روايت
در ذيل جمله: (تبيانا لكل شىء)
سوره نحل، آيات 90 تا 105
اشاره به
احتمام شديد در اسلام به اصلاح وضع جامعه
اشاره به
معنا و اقسام دوگانه عدل (فردى و اجتماعى )
بيان
اينكه امر به عدل در (ان الله
يأمر بالعدل و الاحسان) امر به
عدالت اجتماعى است
امر به
احسان نسبت به ديگران در (ان
الله يأمر بالعدل و الاحسان) و
احسان نسبت به خويشاوندان در (ايتاء
ذى القربى )
نهى از
فحشا و منكر و بغى در واقع امر به حفظ وحدت در مجتمع است
سبب شناعت
شكستن قسم
تمثيل نقض
عهد به پنبه كردن خود رشته
انسان مسؤول است و اضلال خدا ابتدائى نيست و فرع بر ضلالت شخص گمراه است
نهى مستقل
از اينكه هسم وسيله خدعه و دغلكارى قرار داده شود
مقصود از
اينكه فرمود: صابران را پاداش مى دهيم (باحسن ما كانوا يعملون)
ويژگيهاى
حيات طيبه اى كه خداوند آن را به نيكوكاران وعده داده است
وجوهى
ديگر كه درباره مراد از حيات طيبه گفته شده است
مراد از
استعاذه به خدا از شيطان، پناه جستن قبلى است
استعاذه
به خدا توكل به خدا است و ايمان وتوكل دو ملاك صدق عبوديت هستند
گروهى كه
شيطان بر آنان مسلط است
اشاره به
مسأله نسخ و حكمت آن و پاسخ به خرده گيرى مشركين در آيه شريفه:
(و اذا بدلنا آيه مكان اية ...)
اتهام
مشركين به پيامبر(ص) در ارتباط با مسئله نسخ
توضيحى در
مورد اينكه با نزول آيات ناسخ خداوند ايمان مؤ منين را تثبيت مى كند
شرح و
تفصيل جواب خداى سبحان به افتراى مشركين به رسول خدا (ص) كه گفتند مردى
غيرعرب به او مى آموزد
رواياتى
در ذيل آيه: (ان الله يامر
بالعدل و الاحسان ...) و بيان
مراد ازعدل و احسان
دو روايت
در ذيل آيه: (من عمل صالحا من
ذكر و انثى فلنحيينه حيوة طيبة )
رواياتى
در ذيل آيه: (يقولون انما
يعمله بشر...)
مؤمن
هرگز دروغ نمى گويد
سوره نحل، آيات 106 تا 111
تهديد
شديد عليه كفارى كه بعد از ايمان آوردن كافر و مرتد شدند
معناى مهر
زدن خدا بر دل ها و گوشها و ديدگان كفار
وعده جميل
به محاجرانى كه جهاد نموده صبورى كردند
در قيامت
هركسى به فكر خود بوده و از خود دفاع مى كند
بحث
روايتى (رواياتى درباره تقيه در ذيل آيه:
(الا من اكره ...)
ونزول آن درباره عمار ياسر و...)
سوره نحل، آيات 112
تا 128
مثلى
متضمن هشدار نسبت به كفران نعمت و زنهار از عذاب مترتب بر آن
نكاتى كه
از آيه: (فكلوا مما رزقكم الله
حلالا طيبا) استفاده مى شود
نهى از
بدعت در دين در اين آيه
تحريم
طيبات براى بنى اسرائيل ناشى از ظلم خودشان و عقوبت خدا در برابرعصيان آنان
بوده است
در مغفرت
و رحمت الهى بسوى همگان باز است
بيان مراد
از اينكه ابرهيم (ع) يك امت بود
ذكر اوصاف
ابراهيم (ع) كه آثار تدين به دين خنيف او است
معناى آيه
(انما جعل السبت على الذين
اختلفوا فيه ...) و مقصود از
اختلاف يهود در سبت
وجوهى كه
مفسرين درباره اختلاف مذكور در آيه گفته اند
معناى
(حكمت)،
(موعظه) و
(مجادله)
مراد از
موعظه حسنه و جدال احسن در آيه: (ادع
الى سبيل ربك بالحكمة و الموعظة الحسنة وجادلهم بالتى هى احسن)
وجه ترتيب
در ذكر حكمت و موعظه و جدال در آيه و بيان ضعف سخن بعضى مفسرين درباره آن
فضيلت صبر
بر آزار مشركين و امر به پيامبر (ص) به اينكه صبر كند و خدا به او صبر داده
است
(روايت در
ذيل آيات: (ضرب الله مثلا...)،
(ان ابراهيم كان امة)،
(ادعو
الى سبيل ربك)
